اسماعیل رایین
اسماعیل رائین (1358-1298 ش)، نویسنده و محقق، یکی از جنجالی ترین چهره های مطبوعاتی دوره پهلوی دوم است. وى در جمع‌آورى اسناد سیاسى توانا بود و به سبب این كه در نوشته‌هایش به اسناد منتشر نشده توسل مى‌جست، كتابهایش خواستار و خواننده‌ى فراوان داشت. او در بیست ساله‌ى اخیر بیشتر درباره‌ى قاجاریه و پهلوى مى‌نوشت.
رایین داراى آثار متعددى است از جمله: «فراموشخانه و فراماسونرى در ایران» در سه جلد؛ «حقوق بگیران انگلیس در ایران»؛ «سفرنامه‌ى میرزا صالح شیرازى»؛ «ایرانیان ارمنى»؛ «پیرم خان سردار»؛ «اسرارخانه‌ى سدان»؛ «حیدرخان عمو اوغلى»، «دریانوردى ایرانیان» در دو مجلد؛ «اولین چاپخانه در ایران»؛ «میرزا ملكم خان، زندگى و كوششهاى او».
کتاب وی به نام فراموشخانه و فراماسونری در ایران که حاکی از عضویت تعدادی زیادی (830 نفر) از سران نظام پهلوی خصوصاً شاخه انگلیسی آن در ایران بود سر و صدای فراوانی در دنیای سیاست آن روز کشور ایجاد کرد. غرغر نه چندان جدی اعضای فراماسونری نشان از قدرتی بالاتر دارد که به سبب آن برخورد جدی با این امر صورت نگرفت. بعدها آشکار شد که اسناد این افراد را سازمان سیا و سازمان اطلاعاتی ایران (ساواک) در اختیار رائین قرار داده است و چاپ آن در بزرگترین انتشارات آن روز ایران یعنی امیرکبیر مبین علاقه دربار در انتشار گسترده این کتاب در ایران بود. به هر حال رائین با استفاده از موقعیتش در نزدیکی به دربار به اشتهار فراوانی دست یافت.
اسماعيل رائين متولد سال 1298 در بوشهر است. وي علاوه بر خدمت در اداره پست به خبرنگاري مطبوعات نيز پرداخت. يعني از سال 1318 در بوشهر با روزنامه خليج ايران همكاري مي كرد. دوره چهار ساله خبر نگاري در دانشگاه تهران موجب همكاري گسترده وي با جرايد پايتخت گرديد. عمده فعاليت وي با نشريات كيهان، روشنفكر، تهران و خصوصاً تهران مصور بود. وي علاوه بر اين كار كتب زيادي تأليف و ترجمه كرد كه عمده آنها عبارتند از: اختناق ايران، فراموشخانه و فراماسونري در ايران، حقوق بگيران انگليس در ايران، ميرزا ابوالحسن خان ايلچي، رقابت روسيه و غرب در ايران، انجمنهاي سري انقلاب مشروطيت، ميرزا ملكم خان زندگي و كوششهاي سياسي او، اسرار خانه سدان و چندين كتاب ديگر.
به سال 1336 مؤسسه جمع آوري اخبار و تأمين اخبار جرايد را با كمك بهرام بوشهري تأسيس كرد. به اعتقاد ساواك اسماعيل رائين به منظور كسب اخبار با طبقات مختلف مردم از جمله شخصيتهاي داخلي و خارجي ارتباط برقرار نمود و با توجه به بصيرت و تيزهوشي ذاتي تحت پوشش مزبور، اطلاعاتي نيز براي عوامل خارجي تهيه مي نمود.
وي مؤسسه ديگري به نام "مركز تحقيقات رائين" تأسيس كرد كه اطلاعات فرهنگي كشور را طبقه بندي كرده و اهم آن را براي سران نظام و ساواك ارسال مي كرده كه نمونه آن ارسال ليست اطلاعاتي همقطاران مطبوعاتيش از لحاظ وضع اقتصادي و معيشتي براي ساواك بود.
وي ارتباط تنگاتنگي با ارگانهاي مربوط به دربار ساواك داشت و از اين امر حداكثر استفاده را مي نمود. در سندي كه در اين شماره بهارستان ملاحظه مي كنيد به سال 1355 رائين كه در پي تحقيقات گسترده اي در زمينه نفوذ كمونيسم در ايران بود از نصرت الله معينيان رئيس دفتر مخصوص شاه درخواست مي كند كه مجموعه اسناد مهم مربوط به كمونيسم در دوره رضاشاه در اختيارش قرار گيرد. معينيان نيز در شرفعرضي بعدي رضايت شاه را گرفته و اسناد در اختيار رائين قرار داده مي شود.
